Bazen insan söylediği kelimeleri ne kadarda bilerek kullanıyor diye düşünmeden edemiyorum. Mesela hemen hemen herkesin sık sık kullandığı kelimelerin başında gelen "neden" bu düşüncelerimde en baş köşede yerini alıyor. Evet neden gerçektende çok fonksiyonel bir kelime. Mesela Türk Dil Kurumu'nun sanal sözlüğünde Neden diye arama yapınca karşınıza üç farklı anlam çıkıyor; ilk olarak "Bir olayı ve durumu gerektiren, doğuran başka olay veya durum, sebep", ardından "Bir olayı doğuran başka bir olayı sormak için kullanılan bir söz" ve son olarakta "Bir varlığı veya olayı etkileyen, oluşturan, doğuran şey, sebep, illet" anlamları karşımıza çıkıyor.
Aslında insan kendi açısından bakarsa (en azından bu yazıyı yazan ben olduğuma göre benim açımdan bakacak olursak) "neden" hem soru hemde diğer anlamlarında kullanırken yapılan bir eylemi insanda yapma motivasyonunu oluşturan unsuru işaret ettiğini düşünebilir. Mesela hakim suçluya sorar "Neden adamı öldürdün evladım?" suçlu cevap verir; "Valla anama küfür etti gözüm döndü öldürdüm hakim bey". Kabul ediyorum diyalog biraz karikatür tadında oldu. Fakat anlatmak istediğim durumu iyi anlatıyor sanırsam.
Bir eylemi yapmamıza neden olan bizi motive eden unsur yani kısaca neden; aslında kısaca neden desekte bu böyle kısaca kestirip atılacak bir şey değil. Düşünsenize en karanlık çağdaki insanımsılar bile herhangibir şey yaparken ama basit ama saçma bir nedene bağlı olarak yapıyordu. Mesela aç olması nedeniyle hayvanları öldürüyordu. Günümüzde ise ileride dünya dışında koloni kurma nedeni ile diğer gezegenlere mekikler gönderiyoruz. Ademoğlunun yaptıkları değişmiş ama yapış şekli pekte değişmemiş gibi gözüküyor insanın gözüne.
Şimdi bunları yazınca düşündüm. İnsanın yaptıklarını değerlendirirken direk ve salt olarak yaptıklarını mı değerlendirmek lazım, yoksa onu bu yaptıklarına iten, motive eden (bu gün motivasyona takmış durumdayım) unsurlara yani bu yazının ana konusu olan nedneleride bu eylemlerle beraber mi değerlendirmek lazım? Sanırım insanın sosyal bir yaratık olmasının yarattığı sorun burdada karşımıza çıkıyor. Bu sorunun her duruma uyan kesin net bir cevabı yok. Bazı eylemlerin sonuçlar o kadar büyük ve insaları etkileyen boyutta olur ki bu eylemlerin nedenine niçinine bakılmaz. Daha doğrusu olan bitenden sonra kimse nedeni dinlemez direk etkiye tepki verme aşamasına geçer. Bazı eylemler ise (ki pek çok eylem bu bazılarına girer) insanlar sık sık yaptığı ve bu nedenle çok büyük etkisi olmayan şeylerdir. Bunların nedenine inebilinir. Fakat çoğunlukla buna gerek görülmez yada üşenilir
O zaman neyin nedenine bakacağız? İşte sanırım asıl cevap vermemiz gereken soruda bu oluyor. Sanırım bazen soruya yada kafaya takılan bir duruma bir başka soru yada durum ile nokta koymak çok yerinde oluyor.
Aslında insan kendi açısından bakarsa (en azından bu yazıyı yazan ben olduğuma göre benim açımdan bakacak olursak) "neden" hem soru hemde diğer anlamlarında kullanırken yapılan bir eylemi insanda yapma motivasyonunu oluşturan unsuru işaret ettiğini düşünebilir. Mesela hakim suçluya sorar "Neden adamı öldürdün evladım?" suçlu cevap verir; "Valla anama küfür etti gözüm döndü öldürdüm hakim bey". Kabul ediyorum diyalog biraz karikatür tadında oldu. Fakat anlatmak istediğim durumu iyi anlatıyor sanırsam.
Bir eylemi yapmamıza neden olan bizi motive eden unsur yani kısaca neden; aslında kısaca neden desekte bu böyle kısaca kestirip atılacak bir şey değil. Düşünsenize en karanlık çağdaki insanımsılar bile herhangibir şey yaparken ama basit ama saçma bir nedene bağlı olarak yapıyordu. Mesela aç olması nedeniyle hayvanları öldürüyordu. Günümüzde ise ileride dünya dışında koloni kurma nedeni ile diğer gezegenlere mekikler gönderiyoruz. Ademoğlunun yaptıkları değişmiş ama yapış şekli pekte değişmemiş gibi gözüküyor insanın gözüne.
Şimdi bunları yazınca düşündüm. İnsanın yaptıklarını değerlendirirken direk ve salt olarak yaptıklarını mı değerlendirmek lazım, yoksa onu bu yaptıklarına iten, motive eden (bu gün motivasyona takmış durumdayım) unsurlara yani bu yazının ana konusu olan nedneleride bu eylemlerle beraber mi değerlendirmek lazım? Sanırım insanın sosyal bir yaratık olmasının yarattığı sorun burdada karşımıza çıkıyor. Bu sorunun her duruma uyan kesin net bir cevabı yok. Bazı eylemlerin sonuçlar o kadar büyük ve insaları etkileyen boyutta olur ki bu eylemlerin nedenine niçinine bakılmaz. Daha doğrusu olan bitenden sonra kimse nedeni dinlemez direk etkiye tepki verme aşamasına geçer. Bazı eylemler ise (ki pek çok eylem bu bazılarına girer) insanlar sık sık yaptığı ve bu nedenle çok büyük etkisi olmayan şeylerdir. Bunların nedenine inebilinir. Fakat çoğunlukla buna gerek görülmez yada üşenilir
O zaman neyin nedenine bakacağız? İşte sanırım asıl cevap vermemiz gereken soruda bu oluyor. Sanırım bazen soruya yada kafaya takılan bir duruma bir başka soru yada durum ile nokta koymak çok yerinde oluyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder